Muzeum Ziemi

POLSKA AKADEMIA NAUK MUZEUM ZIEMI W WARSZAWIE

Kolekcje flor kopalnych (zbiory paleobotaniczne)

(około 25 tys. numerów inwentarzowych)

Zaliczane są do jednych z ważniejszych muzealnych zbiorów paleobotanicznych w kraju, łącznie liczą ok. 25 tysięcy okazów, które wchodzą w skład ok. 120 kolekcji. Największą część stanowią zbiory uzyskane w wyniku prac terenowych pracowników działu; duży procent to dary instytutów, autorów lub osób prywatnych; niewielką część pozyskano w drodze zakupu lub wymiany.

Od 1948 roku, czyli od początku istnienia Działu Paleobotaniki MZ, gromadzone są głównie kolekcje okazów z okresu neogeńskiego. Stanowią one dokumentację wielu opracowań naukowych i zawierają typy nowych taksonów (holotypy, paratypy, syntypy). Większość z tych kolekcji pochodzi z klasycznych, często o historycznym znaczeniu, stanowisk z terenu Polski. Do najbogatszych należy zbiór wczesnomioceńskich szczątków roślinnych z kopalni węgla brunatnego „Turów” k. Bogatyni. Został on zebrany w czasie wielu wypraw terenowych, organizowanych w latach 1946-1969, pod kierownictwem prof. Hanny Czeczottowej – założycielki i wieloletniego kierownika Działu Paleobotaniki MZ. Zbiór obejmuje odciski liści, kutykule, uwęglone owoce i nasiona, uwęglone gałązki drzew szpilkowych, lignity (w tym wielkie fragmenty pni). Łącznie liczy ponad 12 tysięcy okazów – jest to największy w Polsce zbiór szczątków roślinnych z tego stanowiska. Publikacje stanowiące opracowanie mioceńskiej flory „Turowa” ukazały się w pięciu tomach Prac Muzeum Ziemi w latach 1959 – 1980 (tomy nr 3, 4, 10, 24, 33).

Wśród zbiorów działu, obok kolekcji z Turowa, szczególnie cenne pod względem naukowym i często wykazujące wysokie walory wystawiennicze, są kolekcje z innych ważniejszych klasycznych stanowisk flor neogeńskich z obszaru Polski.

Kolekcja wspaniale zachowanych odcisków liści z późnomioceńskiego stanowiska w Sośnicy k. Kątów Wrocławskich, znanego już w XIX wieku, obecnie niedostępnego (ok. 500 okazów). Kolekcja makroszczątków z wczesnoplioceńskiego stanowiska w Ruszowie k. Żar, słynącego z unikatowego stanu zachowania szczątków liściowych (ok. 200 preparatów liściowych, ok. 360 odcisków liści; powyżej 1000 uwęglonych owoców i nasion). Stanowisko z kopalną florą w Ruszowie w 1986 roku zostało uznane za pomnik przyrody nieożywionej. kolekcje odcisków szczątków roślinnych z środkowomioceńskich stanowisk z obrzeżenia Gór Świętokrzyskich (ok. 400 okazów), Dobrzynia nad Wisłą (ok. 50 okazów), Zalesiec k. Wiśniowca (ok. 100 okazów). Flora z Zalesiec to najstarsza w zbiorach działu kolekcja mioceńskiej flory zebrana jeszcze przed II wojną światową, w 1937 r. kolekcja odcisków roślin z wczesnomioceńskiego stanowiska w Osieczowie n. Kwisą (ok. 70 okazów). kolekcja uwęglonych owoców, nasion i szyszek z środkowomioceńskiego stanowiska w kopalni węgla brunatnego „Lubstów” k. Konina (ok. 1000 okazów). W dziale znajdują się również okazy z klasycznych stanowisk flor paleogeńskich i neogeńskich spoza granic naszego kraju m.in. z Geiseltal, Seifhennersdorf , Wiesa (Niemcy), Bilina (Czechy), Eger (Węgry), doliny rzeki Kodor (Abchazja), a do szczególnie interesujących należą niewielkie kolekcje odcisków liści z Antarktydy i Arktyki (Spitsbergen).

Wysokie walory dokumentacyjne i wystawiennicze mają liczne okazy pochodzące z kolekcji roślin karbońskich i kredowych oraz obiekty unikatowe, jak np. uznany za pomnik przyrody wielki skrzemieniały pień późnokarbońskiego drzewa Dadoxylon saxonicum z Nowej Rudy na Dolnym Śląsku, eksponowany przed gmachem Muzeum Ziemi, jak również jeden z kilku znalezionych w Polsce okazów pni benetyta z rodzaju Cycadeoideae (Skoczów, k. Cieszyna). Do działu pozyskiwane są również do celów dydaktycznych skamieniałości roślinne z innych okresów geologicznych. Najliczniejszą grupę stanowią kolekcje okazów karbońskich z Górnego i Dolnego Śląska (ok. 600 szt.). Zbiory działu poza kolekcjami kopalnych roślin obejmują także bogate zbiory porównawcze roślin współczesnych, głównie z obszarów strefy umiarkowanej i subtropikalnej: liście (ok. 800 gatunków), owoce i nasiona (ok. 2100 gatunków), kutykule (preparaty ok. 800 gatunków), preparaty pyłkowe (ok. 1260 gatunków).