Poszukiwacze złota często mylili cenny kruszec z podobnym do niego minerałem –  pirytem, nazywanym potocznie „złotem głupców”. Piryt jest siarczkiem żelaza (FeS₂) tworzącym najczęściej sześcienne, ośmiościenne lub dwunastościenne kryształy. Jest to jedna z cech, która pozwala odróżnić go od złota występującego zazwyczaj w postaci grudek, brył (tzw. samorodków), blaszek, skupień dendrytowych oraz wrostków.  Jednak podstawową cechą pozwalającą je odróżnić od siebie jest rysa, czyli barwa sproszkowanego minerału. Wystarczy potrzeć badany okaz o kawałek porcelany i zobaczyć jaki ślad zostawi. Piryt ma rysę czarną, więc na porcelanie pozostanie czarny proszek, natomiast po zarysowaniu złota – żółty.

Piryt występuje we wszystkich typach skał. Należy do minerałów pospolitych i wyjątkowo rozpowszechnionych. Najpiękniejsze okazy pochodzą z Dalniegorska (Rosja), Elby (Włochy), Grecji, Utah w USA, Ugandy, Meksyku, Hiszpanii i Peru. W Polsce występuje przede wszystkim na Dolnym Śląsku, monoklinie przedsudeckiej (Lubin, Polkowice), Górach Świętokrzyskich oraz Tatrach (m.in. na Ornaku). Złoto jest o wiele rzadsze, średnia jego zawartość w skorupie ziemskiej wynosi zaledwie 0,005 g/t, wykazuje jednak wyjątkową zdolność do tworzenia koncentracji o znaczeniu złożowym. Największe złoża złota znajdują się w RPA (Witwatersrand), Rosji, Australii, Chinach, USA, Kanadzie oraz Rumunii. Największy samorodek ważący 153 kg znaleziono w Chile. W Polsce złoto rodzime występuje głównie w osadach rzecznych Dolnego Śląska (dorzecze Izery, Kwisy, Bobru i Białej Głuchołaskiej). Tworzy niewielkie (do 1 mm) ziarna i blaszki.

Trzon Kolumny Zygmunta w Warszawie wznoszony był trzy razy. Pierwsza podstawa została wykonana w 1644 roku z tzw. marmuru chęcińskiego, pochodzącego z kamieniołomu Czerwona Góra pod Chęcinami (Góry Świętokrzyskie).

Marmur chęciński to nic innego jak zlepieniec (zwyczajowo zwany zygmuntowskim), czyli skała osadowa okruchowa, powstała w wyniku lityfikacji (cementacji) żwiru. Zlepieniec zygmuntowski składa się z szarych otoczaków wapieni i dolomitów dewońskich, spojonych czerwonym cementem węglanowym zabarwionym związkami żelaza. Omawiana skała została utworzona w Permie w czasie wkroczenia morza na teren ówczesnych Gór Świętokrzyskich. O wysokich walorach dekoracyjnych zlepieńca zygmuntowskiego decyduje zróżnicowana wielkość i barwa otoczaków, czerwone zabarwienie spoiwa oraz silna lityfikacja, pozwalająca na łatwe polerowanie. Wadą skały jest mała odporność na wietrzenie, dlatego trzon Kolumny Zygmunta szybko uległ zniszczeniu.

W 1887 roku pod nadzorem Edwarda Cichockiego dokonano gruntownej naprawy pomnika. Zniszczony trzon ze zlepieńca zygmuntowskiego zastąpiono różowym granitem sprowadzonym z Włoch. Nie przetrwał on jednak długo. W nocy z 1 na 2 września 1944 roku, podczas Powstania Warszawskiego, hitlerowcy zniszczyli pomnik trafiając w niego pociskiem z działa czołgowego. W 1949 roku, kiedy zagospodarowywano okolicę Placu Zamkowego w związku z budową Trasy W-Z, przystąpiono do rekonstrukcji Kolumny Zygmunta. Jej nowy trzon wykonano z granitu strzegomskiego, odrestaurowano też, w niezmienionej formie, postać króla i tablice pamiątkowe.

Granit to skała magmowa plutoniczna, powstała w wyniku krzepnięcia magmy głęboko pod powierzchnią terenu. Składa się głównie z kwarcu, skaleni potasowych, plagioklazów i łyszczyków (biotyt i muskowit). Może przybierać barwy: białą, kremową, jasnoszarą, różową, zieloną lub czerwoną. Granit pochodzący ze Strzegomia na Dolnym Śląsku (granit strzegomski, którego użyto do wykonania trzonu Kolumny Zygmunta) oznacza się barwą jasnoszarą. Składa się z szarego kwarcu, białych skaleni i czarnego biotytu. Jest to skała bardzo odporna na wietrzenie.

Szczątki dawnych trzonów pomnika wyeksponowano obok Wieży Grodzkiej, po południowej stronie Zamku Królewskiego.

W związku z dużym zainteresowaniem tematyką meteorytową, wszystkim poszukiwaczom skał pozaziemskich, proponujemy prosty schemat pozwalający na wstępną identyfikację potencjalnego meteorytu. Jeśli test zakończy się na polu „to może być meteoryt”, zachęcamy Państwa do kontaktu z Muzeum Ziemi lub Polskim Towarzystwem Meteorytowym, w celu dalszej weryfikacji znaleziska.

STATUS PRAWNY METEORYTÓW W POLSCE

Kamień towarzyszył człowiekowi od zarania dziejów. W epoce kamiennej obrabiane były fragmenty krzemieni, z których tworzono potem narzędzia. Wraz z rozwojem ludzkości zaczęto wykorzystywać minerały i skały do coraz to nowych celów. Surowce skalne służyły do budowy różnych obiektów architektonicznych, kamienie i metale szlachetne do wyrobu biżuterii, natomiast kruszce do uzyskiwania metali. Coraz większy rozwój nauki i techniki przyczynił się do coraz szerszego wykorzystania minerałów i skał. Obecnie wiele gałęzi przemysłu nie jest w stanie obyć się bez surowców mineralnych.

Na wystawie stałej pt. Kamień w życiu człowieka zaprezentowany został bogaty zestaw skał i minerałów towarzyszących codziennemu życiu człowieka. Omówione zostały zarówno współczesne, jak i historyczne zastosowania surowców mineralnych. Zwiedzając wystawę można się także zapoznać z właściwościami minerałów, legendami z nimi związanymi oraz powszechnie stosowanymi imitacjami.

Meteoryty zawsze wzbudzały szczególne zainteresowanie. Ślady fascynacji tajemniczymi „kamieniami z nieba” odnaleźć można w najstarszych przekazach i dokumentach. Prezentowany na wystawie stałej METEORYTY – KAMIENIE Z NIEBA zbiór meteorytów był gromadzony już przez Towarzystwo Muzeum Ziemi przed II wojną światową. Najnowsze nabytki pochodzą natomiast z ostatnich lat. Na wystawie na szczególną uwagę zasługują polskie meteoryty (w tym wręcz unikatowy zbiór meteorytów Pułtusk i Łowicz). Oprócz obiektów pochodzących z pasa asteroidów prezentujemy również bardzo rzadkie meteoryty z Księżyca i Marsa. Ekspozycja kolekcji meteorytów zgromadzonych w zbiorach Muzeum Ziemi PAN stwarza niecodzienną możliwość bezpośredniego poznania niezwykłych „gości z Kosmosu”.

BURSZTYN POLSKA I ŚWIAT jest nową, dziewiątą już stałą wystawą w PAN Muzeum Ziemi poświęconą bursztynowi. Każda kolejna wystawa stała udostępnia zwiedzającym nowo pozyskane okazy o coraz ciekawszych walorach naukowych i wystawienniczych. Aby przekazać widzowi zawsze aktualny stan wiedzy o bursztynie, koncepcje wszystkich wystaw zmieniane są w miarę uzyskiwania nowych wyników nieprzerwanie prowadzonych badań. Tym razem staramy się zwrócić uwagę na rozprzestrzenienie bursztynu i innych żywic kopalnych w Polsce i na świecie. Oprócz okazów ilustrujących bogactwo odmian bursztynu i niezwykły świat inkluzji (zwierzęcych i roślinnych) prezentujemy również interpretacje badań dotyczące genezy bursztynu i rekonstrukcje lasu bursztynowego. Prezentując surowiec ze złóż sambijskich (Rosja), ukraińskich (Ukraina), bitterfeldzkich (Niemcy) oraz z nagromadzeń wtórnych pobrzeża bałtyckiego, pokazujemy gdzie tworzyły się złoża bursztynu przed co najmniej 40 milionami lat oraz gdzie można go w Polsce znaleźć i dlaczego właśnie tam.

W części poświęconej  wykorzystaniu bursztynu przedstawiamy bogactwo odmian, techniki obróbki bursztynu oraz wyroby związane z wierzeniami i medycyną ludową. Szczególnym elementem wystawy są żywice kopalne z całego świata (różne od bursztynu bałtyckiego), których nigdzie w Polsce, poza Muzeum Ziemi, nie można zobaczyć w takiej różnorodności.

Ta niewielka ekspozycja przybliża roślinność dwóch najważniejszych w dziejach Ziemi okresów węglowych: karbonu i neogenu. Na tle paleogeografii i stratygrafii zaprezentowano różne zbiorowiska roślinne, jakie można zrekonstruować na podstawie skamieniałości znalezionych w osadach towarzyszących złożom węgli kamiennych (karbon) i węgli brunatnych (neogen). Zbiorowiska zostały zilustrowane rekonstrukcjami graficznymi, licznymi szczątkami roślinnymi oraz materiałami zielnikowymi. Okazy kopalnych roślin pochodzą z zagłębi węgla kamiennego Górnego i Dolnego Śląska, z kopalni węgli brunatnych w Turoszowie, Koninie i Bełchatowie oraz ze stanowiska w Dobrzyniu n. Wisłą.

Interesującym akcentem wystawy są dwa wielkie fragmenty pni (Glyptostroboxylon tenerum, Taxodioxylon gypsaceum) wydobyte w kopalni węgla brunatnego „Turów” k. Bogatyni. Dają one wyobrażenie, jak ogromne rozmiary mogły osiągać drzewa rosnące na naszych ziemiach kilkanaście milionów lat temu.

Wystawa pozwala zaobserwować ogromne różnice w składzie florystycznym zbiorowisk roślinnych obu okresów, a jednocześnie przypomina, że węgiel to nie tylko podstawowy surowiec energetyczny naszego kraju, ale również, że jest to skała osadowa pochodzenia roślinnego.

Mała ekspozycja stała prezentuje głównie materiały z zakresu historii geologii. Dokumentuje początki nauk o Ziemi w Polsce i na świecie. Uzupełniają ją atrakcyjne eksponaty gromadzone przez Dział Historii Nauk o Ziemi i Biblioteka.

Wystawa prezentuje okazy związane z ważnymi rocznicami i wydarzeniami w związku z polskimi badaniami Antarktyki i Międzynarodowym Rokiem Polarnym.

Wystawa prezentuje dowody na wielkie zmiany klimatu jakie zaszły w ciągu ostatnich 65 milionów lat. Skamieniałości znajdowane na całym świecie wskazują na to, że między 58 mln lat temu (późny paleocen) a 50 mln lat temu (wczesny eocen), temperatura oceanu i atmosfery była znacznie wyższa niż obecnie. Kulminacja tego ciepłego okresu miała miejsce około 55 mln lat temu. W przeciągu zaledwie kilku tysięcy lat średnia temperatura głębokich wód oceanu wzrosła o 4 – 5°C, temperatura wód powierzchniowych oceanu w wyższych szerokościach geograficznych podwyższyła się aż o około 8°C, a w szerokościach tropikalnych o około 5°C. Okres ten nazywany jest paleoceńsko-eoceńskim maksimum termicznym (PETM–Paleocene/Eocene Thermal Maximum). PETM trwał około 170 000 lat. Te i wiele innych niezwykle ciekawych informacji zawierają plansze znajdujące się na wystawie.

Cennym uzupełnieniem wiedzy zawartej na planszach są skamieniałości roślin pochodzące z kolekcji Muzeum Ziemi, będące dowodami wielkiego ocieplenia. Wśród prezentowanych są okazy z Europy, odciski liści i fragmenty drewna ze środkowo-eoceńskich stanowisk w dolinie rzeki Geisel (Geiseltal, Niemcy), skamieniałe owoce palmy Nypa ze środkowo-eoceńskich osadów z Schaarbreek (dzielnica Brukseli; Belgia). Pokazane są również bardzo ciekawe skamieniałości z Polski – odciski liści roślin wiecznie-zielonych z eoceńskiego stanowiska w Chłabówce (Podhale). Prezentowane przez nas skamieniałości, jak i szereg innych znanych z Europy bezsprzecznie wskazują, że na obszarze prawie całej Europy panowała roślinność wiecznie zielona, prawie tropikalna. Średnia roczna temperatura mogła tu dochodzić aż do około 20°C!

Niezwykle sugestywnym uzupełnieniem są odciski liści drzew pochodzące z obszarów polarnych, z paleogeńskich osadów Spitsbergenu i Antarktyki. Szczątki drzew znajdowane na obszarach biegunowych doskonale pokazują z jak wielkim i globalnym ociepleniem mieliśmy do czynienia we wczesnym paleogenie.