Muzeum Ziemi

POLSKA AKADEMIA NAUK MUZEUM ZIEMI W WARSZAWIE

Czerwiec 2021: Wyroby w stylu zakopiańskim

20 maja – 13 czerwca 2021

Wyroby w stylu zakopiańskim Pierwszej krajowej fabryki wyrobów platerowanych, brązowych i srebrnych M. Jarra w Krakowie z kolekcji prywatnych

 

„… tu sztuka jest zjawiskiem powszechnem, …”[1]

Przełom XIX i XX wieku zapisał się w sztuce i rzemiośle polskim fascynacją życiem społeczności z podtatrzańskiej wsi Zakopane i jej okolic. Do małego Zakopanego tłumnie zjeżdżali lekarze doceniający zbawienne skutki klimatu, kuracjusze ratujący zdrowie, za nimi literaci i artyści. Odkrywano walory przyrody, ale nade wszystko uwagę przyciągały oryginalne szczegóły dekoracji chat ludności miejscowej oraz niuanse zdobiące przedmioty codziennego użytku i stroju.

W roku 1892 na zamówienie Zygmunta Gnatowskiego zbudowano pierwszy dom w stylu zakopiańskim nazwany Koliba – wg projektu Stanisława Witkiewicza. W roku 1901 ukazała się książka Zdobienie i sprzęt ludu polskiego na Podhalu.

W roku 1887 mosiężnicy Marceli Jakubowski i Marcin Jarra założyli w Krakowie przy ul. Wiślanej, pod własną nazwą, filię renomowanej warszawskiej wytwórni platerów Norblin, Bracia Buch i T. Werner. W roku 1900 właściciele rozstali się. Oryginalne wzornictwo w stylu zakopiańskim, wprowadzone do produkcji jeszcze przed rozpadem spółki, święciło triumfy pod zarządem M. Jarry.

Na sezon 1904/5 (?), M. Jarra zaoferował klientom ponad 50 nowych modeli w stylu zakopiańskim. Wzory zaimportowane zostały z oryginalnych, drewnianych przedmiotów użytkowych, dekorowanych motywami zaczerpniętym wprost z dzieł górali podtatrzańskich.

Na wystawie pokazujemy obiekty w stylu zakopiańskim z Pierwszej Krajowej Wytwórni Platerów, pochodzących z kolekcji prywatnych. Przedmioty te przyciągają oko konsekwentną i obfitą ornamentyką z wykorzystaniem najbardziej charakterystycznych motywów tatrzańskiej flory (dziewięciorniki, złotogłowy, leluje, szyszki) i elementów zaczerpniętych wprost z dekoracji architektonicznych, takich jak: pazdury, ząbce, warkocze, gwiazdy z sosrębów, kapliczki czy tradycyjnych parzenic (foremki w kształcie serca do wyciskania serów). Do wielu przedmiotów zapożyczono oryginalny kształt uchwytu czerpaka do mleka używanego na co dzień przez baców. U Jarry zdobił on cukiernice, dzbanki do kawy, filiżanki lub służył jako zawieszenia do lampek. Jako pamiątki-breloki sprzedawano „kózki” – czyli miniaturki drewnianych pochewek na ostrzałki lub metalowe kierpce i dzwonki. Spinki góralskie posłużyły za wzór do ramek, breloków, spinek do mankietów czy ozdób na ciupagach. O popularności wzorów może świadczyć fakt, że – poza oferowanymi w katalogu – wprowadzono na rynek wiele dodatkowych modeli i ich wariantów. Przykładem jest nieprezentowany w znanych katalogach, bogaty zestaw sztućców tzw. środka stołu który wykonywano zarówno w wersji platerowej, jak i ze srebra.

Zachowane przedmioty w stylu zakopiańskim, rzadko ukazujące się na rynku antykwarycznym, są przykładem mody na wykorzystanie elementów rodzimej kultury i wzornictwa w rzemiośle, trwającej na ziemiach polskich w czasach braku państwowości na przełomie XIX i XX w.

[1] W. Matlakowski, Zdobienie i sprzęt ludu polskiego na Podhalu, wyd. 2., Warszawa 1901, s. 4.

 

Godziny otwarcia:

poniedziałek – piątek: 9:00 – 16:00
(ceny biletów: normalny – 12 zł, ulgowy – 6 zł)
niedziela: 10:00 – 16:00 (WSTĘP WOLNY)

Polska Akademia Nauk Muzeum Ziemi w Warszawie, Al. Na Skarpie 27

[Best_Wordpress_Gallery id=”324″ gal_title=”Wyroby w stylu zakopiańskim”]

1. Dzbanek do kawy i mlecznik

Kraków, Marin Jarra, 1 ćw. XX w. Metal srebrzony, wyoblany, częściowo odlewany, rytowany; sygn. M. Jarra. Fot. A. Indyk

2. Cukiernica w kształcie skrzyni posagowej

Kraków, Marcin Jarra, 1 ćw. XX wieku. Mosiądz srebrzony,  sztancowany, lutowany, rytowany, cyzelowany, wew. złocona; sygn. M. Jarra. Fot. Z. Reszka

3. Trzon paterki z Góralem

Kraków, Marcin Jarra?, XIX/XX wiek. Mosiądz srebrzony, odlewany, sztancowany, lutowany, cyzelowany; sygn. brak. Fot. A. Indyk

4. Solniczka

Kraków, Marcin Jarra, 1 ćw. XX wieku. Srebro, sztancowane, wyoblane, lutowane, rytowane, cyzelowane. Fot. A. Indyk

5. Spinki do mankietów

Kraków, Marin Jarra , lata 20. XX w. Metal odlewany, srebrzony, rytowany; sygn. M. Jarra. Fot. A. Indyk

6. Sztućce obiadowe (plater) oraz sztućce środka stołu (srebro)

Kraków, Marcin Jarra, 1 ćw. XX wieku. Srebro, kute, wycinane, rytowane; Sygn. cecha podstawowa dla srebra próby „3” bita w Krakowie w latach 1872-1920, znak złotnika – M. Jarra w prostokącie. Fot. Z. Reszka

7. Reklama Pierwszej krajowej fabryki wyrobów platerowanych, brązowych i srebrnych M. Jarra w Krakowie. Nowa Reforma 1906 r.