Na tej lekcji zapoznamy się, za pomocą szeregu slajdów, z bogatą reprezentacją naszych bliższych i dalszych przodków, należących do biologicznej rodziny człowieka – hominidów. Zobaczymy jak można odtwarzać jej dzieje, jakie ślady pozostawili dawni jej przedstawiciele w materiale kopalnym, jak można rekonstruować ich wygląd, jak przebiegała kolonizacja Ziemi – od najwcześniejszej kolebki we wschodniej Afryce, aż po ekspansję na wszystkie lądy i wyspy oceanu światowego. Niektórych z naszych najsławniejszych przodków poznamy „osobiście” – Lucy, Ardi czy Oetzi to nie tylko zbiór pokruszonych, skamieniałych kości (a w przypadku Oetziego to cała naturalna mumia – ze skórą, włosami i narządami wewnętrznymi), ale też ożywione dzięki rekonstrukcjom antropologów prawdziwe postaci z naszej prehistorii.

Poznamy też „Ewę mitochondrialną”, znaną nie z kości, ale z genów – afrykańską pramatkę wszystkich ludzi, która żyła przed 200 tysiącami lat i po której odziedziczyliśmy geny we wszystkich mitochondriach naszych komórek. Poznamy też naszych kuzynów – neandertalczyka, który panował przed nami w Europie i pozostawił liczne ślady swojej obecności i pitekantropa (Homo erectus), który zadomowił się w Azji i którego koloniści z Afryki spotkali podczas swej ekspansji na cały świat. Te spotkania ludzi współczesnych z neandertalczykami i pitekantropami skończyły się dla obu archaicznych gatunków tragicznie, ale niedawno dowiedzieliśmy się, że pozostały po nich nie tylko skamieniałe kości, ale też żywe geny, wciąż obecne w jądrach naszych komórek – świadectwo „mieszanych małżeństw”, jakie między przybyszami a autochtonami musiały się zdarzać.

Przyjrzymy się też Hobbitom – tajemniczym małym ludziom, którzy żyli całkiem niedawno na wyspie Flores w towarzystwie równie karłowatych słoni i gigantycznych szczurów. Poznamy wreszcie najdawniejszą sztukę, znaną głównie z jaskiń w zachodniej Europie, powstałą w czasach, gdy ostatni neandertalczycy dożywali swych dni na naszym kontynencie. I choć ci najdawniejsi artyści nie pozostawili żadnych wizerunków swych neandertalskich sąsiadów to sportretowali wiele gatunków ówczesnych zwierząt, w tym i takie, które – jak neandertalczycy – dziś już nie istnieją.

dr Michał Loba

Lekcja poświęcona jest roślinności paleogenu i neogenu. Na tle warunków paleogeograficznych i klimatycznych przedstawiane są zmiany roślinności, jakie zachodziły podczas ostatnich 65 mln lat.  Prezentowane w czasie zajęć liczne, wspaniale zachowane szczątki roślinne pozwalają zaobserwować przemiany roślinności – od niezwykle różnorodnej i bogatej w wiecznie zielone elementy po roślinność zubożałą, zbliżoną do współczesnej, zdominowaną przez drzewa i krzewy zrzucające liście.

Wśród skamieniałości znajdują się m.in.: szczątki palm z rodzajów Nypa, Sabal, Calamus (odciski liści, fragmenty kory, ciernie, owoce); szczątki roślin z egzotycznych rodzin, jak np. Symplocaceae, Lauraceae, Apocynaceae; odciski liści z rodzajów reprezentowanych obecnie w naszych lasach (m.in. dąb, klon, grab, wiąz, wierzba, buk), oraz w lasach strefy umiarkowanej ciepłej (parocja, brzostownica, platan, ambrowiec, sekwoja, cypryśnik).

Prezentowane okazy pochodzą głównie z klasycznych stanowisk z obszaru Polski (Osieczów nad Kwisą, kopalnia węgla brunatnego „Turów”, Sośnica, Dobrzyń nad Wisłą). Jako materiał ilustracyjny służą mapy paleogeograficzne, rekonstrukcje kopalnych zbiorowisk (m.in. lasu mieszanego, lasu łęgowego, cypryśnikowego lasu bagiennego, torfowiska krzewiastego), oraz arkusze zielnikowe i ilustracje współczesnych roślin spokrewnionych z kopalnymi gatunkami.

Lekcje są prowadzone od wiosny do późnej jesieni, ze względu na możliwość oglądania w ogrodzie Muzeum Ziemi żywych roślin, prezentowanych na lekcji w formie skamieniałości.

We wstępnej części lekcji omawiane są zagadnienia związane z zasiedlaniem lądów przez różne grupy pierwotnych roślin w późnym sylurze i dewonie. Dalsza część zajęć poświęcona jest karbonowi (360–300 milionów lat temu) – przełomowemu w dziejach Ziemi okresowi, w czasie którego, w warunkach bardzo ciepłego i wilgotnego klimatu, nastąpił niesłychanie bujny rozwój wielu grup roślin zarodnikowych.

Na tle warunków paleogeograficznych i klimatycznych przedstawiana jest różnorodność karbońskiej szaty roślinnej z uwzględnieniem podziału na prowincje fitogeograficzne. W czasie lekcji młodzież ma możliwość zapoznania się z bogactwem flory karbońskiej prowincji euramerykańskiej, do której należały obszary Polski. Na licznych przykładach skamieniałości przedstawiane są ważniejsze rośliny karbońskich lasów, m.in. drzewiaste widłakowe (Lepidodendron, Sigillaria), skrzypowe (Calamites, Sphenophyllum), paprocie zarodnikowe (m.in. Psaronius, liście typu Pecopteris, Sphenopteris), paprocie nasienne (Medullosa, liście typu  Neuropteris, Alethopteris, Mariopteris i in.), kordaity. Jako materiał ilustracyjny służą graficzne rekonstrukcje poszczególnych rodzajów roślin. Lekcja pozwala odtworzyć zbiorowiska leśne, które dały początek wielkim pokładom węgla kamiennego.

Lekcja, połączona z prezentacją multimedialną, poświęcona jest przedstawieniu różnych punktów widzenia na zmiany klimatu w ostatnich dziesięcioleciach, a zwłaszcza na jego ocieplanie. Prezentowane są skutki zmian klimatu, czytelne w środowisku przyrodniczym oraz ich wpływ na działalność człowieka. Przedstawiane są również najbardziej prawdopodobne przyczyny tych zmian. Korzystając z geologicznego zapisu wydarzeń z przeszłości Ziemi, odpowiadamy na pytanie czy zmiany klimatu są czymś nadzwyczajnym w historii naszej planety, oraz jaki może być ich kierunek w przyszłości.

R. Szczęsny

Lekcja prowadzona jest w formie prezentacji multimedialnej, skierowana jest do uczniów szkół podstawowych oraz liceum. Podczas lekcji omówione zostaną następujące zagadnienia:

♦ podział zlodowaceń plejstoceńskich, od najstarszego zlodowacenia Narwi do najmłodszego zlodowacenia Wisły z uwzględnieniem okresów ocieplenia klimatu (interglacjałów)

♦ przyczyny zlodowaceń

♦ panujące na przedpolu lądolodu warunki klimatyczne oraz dostosowująca się do nich fauna i flora

♦ wpływ lądolodu na kształtowanie się krajobrazu Polski

♦ występowanie krajobrazu polodowcowego na obszarze naszego kraju

♦ cechy krajobrazu młodoglacjalnego z uwzględnieniem poszczególnych form polodowcowych, takich jak: moreny, sandry, ozy, kemy, drumliny oraz jeziora polodowcowe.

K. Jackowiak-Konopska

Lekcja poświęcona jest omówieniu, na tle budowy ziemskiej litosfery, głównych czynników determinujących lokalizację, przyczyny i skutki trzęsień ziemi o różnej genezie, a także aktywności wulkanicznej. Prezentowane są różnice w budowie i formie wulkanów uzależnione od składu chemicznego magmy/lawy. Lekcja ma formę prezentacji multimedialnej połączonej z prezentacją okazów typowych skał wulkanicznych. Omówienie tego bardzo obszernego tematu zajmuje około 90 minut.

Ryszard Szczęsny

Uczestnicy lekcji zapoznają się z surowcami mineralnymi w podziale na surowce: energetyczne, metalicze, chemiczne i skalne, jakie występują na terenie Polski. Poznają genezę złóż oraz rejony ich występowania. Uczniowie zapoznają się z metodami wydobycia kopalin użytecznych oraz  dowiedzą się o ich znaczeniu w gospodarce narodowej. Lekcja odbywa się w oparciu o oryginalne okazy minerałów i skał ze zbiorów Muzeum Ziemi.

Omówienie procesu powstawania bursztynu bałtyckiego (=sukcynitu) ze szczególnym uwzględnieniem jego własciwości: zawartości kwasu bursztynowego, twardości, przełamu muszlowego, rozpuszczalności, gęstości, reakcji na płomień, odmian bursztynu, postaci występowania, występowania inkluzji organicznych. O tych wszystkich cechach i procesie przekształcania się żywicy w bursztyn mówimy na podstawie okazów i ilustracji na wystawie Bursztyn Polska i Świat.

K. Kwiatkowska

W trakcie lekcji poruszane są zagadnienia z pogranicza paleobotaniki i botaniki; przedstawiane są ciekawsze, z paleobotanicznego punktu widzenia, rodzaje drzew i krzewów – ich historia oraz wszelkie tajemnice, jakie mogą kryć pospolite u nas gatunki. Na wybranych przykładach prezentowane są:

♦ „żywe skamieniałości” – rodzaje drzew, które przetrwały w prawie niezmienionej postaci wiele milionów lat,

♦ relikty – rodzaje drzew szeroko rozprzestrzenione kilkadziesiąt milionów lat temu prawie na całej półkuli północnej, a współcześnie odznaczające się ograniczonym zasięgiem,

♦ rodzaje drzew współcześnie rosnące w Polsce, ale znane ze stanu kopalnego nawet sprzed 60 milionów lat.

Podczas lekcji prezentowane są również materiały zielnikowe oraz liczne okazy szczątków kopalnych roślin z różnych stanowisk Polski i Europy (odciski liści, uwęglone owoce i nasiona). Zajęcia kończą się wycieczką po ogrodzie wokół Muzeum Ziemi, podczas której każdy ma możliwość zapoznania się z żywymi okazami drzew i krzewów (są to m.in. miłorząb i metasekwoja oraz gatunki z rodzajów, które jeszcze 5 mln lat temu rosły w naszych lasach ale, wraz z nadejściem silnego ochłodzenia klimatu, wyginęły u nas bezpowrotnie, jak np. tulipanowiec, brzostownica, parrocja, korkowiec).

Lekcje są prowadzone od wiosny do późnej jesieni, ze względu na możliwość oglądania w ogrodzie Muzeum Ziemi żywych roślin, prezentowanych na lekcji w formie skamieniałości.

W trakcie lekcji prezentowane są szczątki karbońskich roślin, które zachowały się w osadach towarzyszących pokładom węgli kamiennych. Na wielu przykładach młodzież poznaje różne typy skamieniałości (ośródki, odciski, uwęglone szczątki) oraz proces ich powstawania. Jako materiał ilustracyjny służą okazy roślin kopalnych pochodzące z Górnego i Dolnego Śląska – należą one do takich grup jak: widłakowe, skrzypowe, paprocie zarodnikowe, nagozalążkowe (paprocie nasienne, kordaity).

W czasie zajęć prezentowane są również graficzne rekonstrukcje poszczególnych rodzajów karbońskich roślin oraz rekonstrukcje krajobrazów roślinnych. Na tle warunków paleogeograficznych zostaje odtworzona bujna roślinność, która w okresie karbońskim, ok. 300 mln lat temu, w ciepłym i wilgotnym klimacie, panowała na bagiennych obszarach Europy i Ameryki Północnej. Roślinność ta dała początek wielkim złożom węgla kamiennego.