Małe jest piękne – nieznane oblicza minerałów, czyli wybrane ciekawostki z kolekcji systematycznej Ł. Kruszewskiego.
Gdy ten tekst powstaje, jesienią 2022 roku, systematyka mineralogiczna rozpoznaje aż 5849 gatunków minerałów. Jednak, wraz z kolejnym raportem Międzynarodowej Asocjacji Mineralogicznej (IMA), pula ta zwiększy się o kolejne zatwierdzone odkrycia.
Będą wśród nich zarówno minerały pospolite (na przykład skałotwórcze), rzadkie (spotykane tylko w kilku miejscach na Ziemi), jak i „białe kruki” – znane z pojedynczych okazów… To minerały bezbarwne albo wykazujące dowolną ze znanych barw, połyskliwe i matowe, od tych niewidocznych nawet pod lupą do tych tworzących piękne i duże kryształy. Są wśród nich: fizykochemiczne osobliwości – na przykład substancje reprezentujące nowe typy materii; związki chemiczne (kombinacje pierwiastków) – nieznane wcześniej nauce; struktury będące nowymi typami nadprzewodników bądź takie, których możemy użyć jako sita do wyłapywania i bezpiecznego przechowywania toksycznych metali.
Wynika z tego, że odkrywanie nowych minerałów – choć nierzadko dzieje się przypadkiem, na przykład przy okazji zakrojonych na szeroką skalę badań geologicznych – ma głębszy sens i może wpisywać się w poszukiwania nowego typu związków o fascynujących cechach fizykochemicznych, tych przewidywa(l)nych i zupełnie zaskakujących. Samo słowo „zaskoczenie” czy raczej „niespodzianka” stało się nawet źródłem nazwy jednego z minerałów. Ekplexyt (od greckiego ekplexis) – podobnie zresztą jak prezentowany na niniejszej wystawie edgaryt – jest geologicznym dowodem na niespodziewaną sytuację, w której fragmenty podręczników z mineralogii albo pokrewnej jej geochemii muszą zostać napisane na nowo. To bowiem, co wiedzieliśmy o minerałach parę lat temu, dziś nie jest zgodne z dostępnymi informacjami.
Zachęcamy do zanurzenia się w palecie barw, kształtów, rozmiarów, nieraz dziwacznych nazw, niemożliwych do zapamiętania wzorów chemicznych i zaskakujących niekiedy właściwości zapisanych w minerałach. Podzieliliśmy tę ekspozycję na sekcje, odnoszące się do pozycji danych gatunków w systematyce oraz ich potencjalnych zastosowań. Zdecydowana większość z prezentowanych minerałów nie pojawia się w przyrodzie często. Równie rzadko są większe od łebka szpilki. Jak się jednak może okazać, małe jest piękne…
